Umhverfisstofnun hefur lagt fram áætlun um mælingar á díoxín í jarðvegi í nágrenni mögulegra uppsprettna hérlendis. Rætt hefur verið við fagaðila til að annast mælingarnar en lögð er áhersla á að þær verði gerðar sem fyrst.

Á samráðsfundi Matvælastofnunar, Sóttvarnarlæknis og Umhverfisstofnunar var ákveðið að haldnir yrðu borgarafundir í nágrenni við eldri sorpbrennslur á Ísafirði, Kirkjubæjarklaustri og í Vestamannaeyjum þar sem fulltrúar Matvælastofnunar, Sóttvarnarlæknis og Umhverfisstofnunar fari yfir stöðu mála og næstu skref. Fundirnir verða auglýstir á næstunni en fyrsti fundur er á Kirkjubæjarklaustri á morgun (10. febrúar) kl. 18 og verður haldinn í félagsheimilinu Kirkjuhvoli.

Mælingar Matvælastofnunar á búfjárafurðum leiddu í ljós að sýni mældust yfir mörkum fyrir díoxín í Skutulsfirði en ekki á Svínafelli þar sem starfrækt er eldri sorpbrennsla. Niðurstöður úr díoxínmælingum á mjólkursýnum úr nærliggjandi fjörðum, Álftafirði, Önundarfirði og Súgandafirði eru í lagi og það bendir eindregið til þess að um staðbundna díoxínmengun er að ræða.

Umhverfisstofnun hefur lagt mat á hverjar séu helstu hugsanlegu uppsprettur díoxíns á Íslandi en ekki eru til sértækar mælingar á díoxín í umhverfinu. Matið er byggt annars vegar á mælingum á útblæstri frá sorpbrennslum og hins vegar alþjóðlegum losunarstöðlum fyrir mengandi starfsemi og opnar brennslur (s.s. áramótabrennur). Mælingarnar eru gerðar til þess að fá upplýsingar um mögulega uppsöfnun á díoxíni svo hægt sé að leggja mat á hugsanlega áhrif á lífríki og umhverfið. Stofnunin telur nauðsynlegt að staða mála hvað þetta varðar sé skýr og leggur því í viðamiklar mælingar á næstu vikum.

Mælt verður á eftifarandi stöðum á landinu

Skutulsfirði

1. Jarðvegssýni á lóð og í næsta nágrenni brennslunnar
2. Jarðvegssýni á jörðinni Engidalur inni í botni Skutulsfjarðar
3. Jarðvegssýni í Holtahverfi – þéttbýliskjarni næstur brennslunni
4. Sýni úr sjávarseti  innst í Skutulsfirði
5. Jarðvegssýni frá Skarfaskeri/Hnífsdal – áhrifasvæði eldri sorpbrennslu

Aðrar sorpbrennslur

1. Jarðvegssýni úr næsta nágrenni brennslunnar á Kirkjubæjarklaustri
2. Jarðvegssýni úr næsta nágrenni brennslunnar í Vestmannaeyjum
3. Jarðvegssýni úr næsta nágrenni brennslunnar á Svínafelli
4. Jarðvegssýni úr næsta nágrenni brennslunar á Húsavík
5. Jarðvegssýni úr næsta nágrenni Kölku á Reykjanesi

Önnur mengandi starfssemi þar sem díoxín getur myndast

1. Jarðvegssýni úr Hvalfirði í nágrenni Norðuráls og Elkem
2. Jarðvegsýni úr nágrenni Alcoa í Reyðarfirði
3. Jarðvegssýni úr nágrenni Álvers Rio Tinto í Straumsvík
4. Jarðvegssýni úr nágrenni Sementsverksmiðjunnar
5. Jarðvegssýni úr nágrenni Als - álvinnslu
6. Jarðvegssýni þar sem áramótabrennur eru haldnar árlega

Einnig verða tekin samanburðarsýni fjarri mengandi starfsemi.

Um díoxín

Díoxín er þrávirkt lífrænt efni sem getur valdið heilsutjóni í dýrum og mönnum. Rannsóknir benda til þess að áhrifin séu minni í mönnum en tilraunadýrum. Rúm 90% af því díoxíni sem maðurinn fær í sig kemur í gegnum fæðu, sérstaklega úr feitum mat, s.s. mjólkurvörum, kjöt- og fiskmeti. Talið er að um 2-10% af díoxíni í mönnum megi rekja til innöndunar.

Losun díoxíns á Íslandi er minni en hjá nágrannaþjóðum okkar. Á síðastliðnum 20 árum hefur dregið hratt úr losun díoxíns í heiminum og minnkaði losun í ESB-27 ríkjunum úr 11 kg árið 1990 niður í rúm 2 kg árið 2008. Ísland losaði um 11 grömm árið 1990 en um 4 g árið 2008. Finnland losar lítið miðað við flestar Evrópuþjóðir, eða aðeins rúmlega 15 g á ári, álíka og Írland. Noregur losaði um 20 g á árinu 2008 en Svíþjóð rekur lestina meðal Norðurlandaþjóða með rúm 35 g á ári. Bretland losaði um 200 g árið 2008.

Umhverfisstofnun tók saman skýrslu árið 2010 um losun ýmissa þrávirkra lífrænna efna þar sem m.a. kemur fram að dregið hefur úr heildarlosun díoxíns á Íslandi um 66% frá 1990 til ársins 2008 og um 82% í sorpbrennslu og úrgangsmeðhöndlun. Heildarlosun var 11,3 g I-TEQ (díoxinígilid) árið 1990 en 3,9 g I-TEQ árið 2008. Á árinu 2008 var losun frá áramótabrennum 1,8 g I-TEQ og frá sorpbrennslum og orkuiðnaði 0,6 g I-TEQ af díoxín. Ástæðan fyrir því að heildarlosun hefur dregist saman er fyrst og fremst að mörgum opnum og eldri sorpbrennslum hefur verið lokað og reglur um sorpbrennslur hertar frá árinu 2003.

Losunarmörk - Umhverfismörk

Díoxín hefur enga hagnýta eiginleika eins og sum eiturefni og er því hvergi notað og er ekki framleitt í sérstökum tilgangi, en verður til við ýmsar mannlegar athafnir. s.s. sorpbrennslu, ýmsan iðnað, áramótabrennur, sinubruna o.fl. Einungis hafa verið sett losunarmörk á díoxín fyrir sorpbrennslustöðvar. Losunarmörk þar eru 0.1 ng/m 3 fyrir nýjar sorpbrennslustöðvar og fer mælingin fram í reykháfi stöðvanna. Losunarmörkin eru miðuð við losun pr. rúmmetra og heildarlosun háð magni og tegund úrgangs sem er brenndur og loftflæði stöðvarinnar. Þannig getur það verið að sorpbrennslustöð getur mælst með hærra gildi í útblæstri í samanburði við aðra stöð en samt sem áður losað minna magn af díoxín út í umhverfið. Eins og raunin er hérlendis þar sem mælingar sýna t.d. að losun á díoxín í útblæstri var hærri á Kirkjubæjarklaustri (9,5 ng/m3) en í Skutulsfirði (2,1 ng/ m3) en vegna þess hversu miklu meira var brennt af sorpi í Skutulsfirði er heildarlosunin mun meiri þar en á Kirkjubæjarklaustri. Þar sem díoxín er efni sem safnast upp í umhverfinu skiptir mestu hvert heildarmagn losunar er hvað varðar umhverfisáhrif. Íslendingar brenna minna af úrgangi en aðrar þjóðir og losa þar af leiðandi minna magn af díoxíni út í umhverfið vegna sorpbrennslu. Viðmiðunarmörk fyrir losun díoxíns eru losunarmörk en hvorki umhverfismörk né heilsuverndarmörk.

Stofnunin þekkir ekki til þess að sett hafi verið umhverfismörk fyrir díoxín í umhverfinu heldur er almennt miðað við hve mikið menn fá í sig í gegnum fæðuna og eftirlit haft með magni díoxíns í matvælum. Á heimasíðu Alþjóða heilbrigðisstofnunarinnar eru sett fram drög að mörkum varðandi inntöku og eru þau 70 pg á hvert kg líkamsþyngdar á mánuði. Enda er talið að rúm 90% af því díoxíni sem maðurinn fær í sig komi í gegnum fæðu. Engin mörk eru um heildarlosun díoxíns í hverju ríki fyrir sig eða frá einstökum sorpbrennslum.

Losunarmörk eru mörk fyrir leyfilega losun frá atvinnurekstri sem óheimilt er að fara yfir á einu eða fleiri tímabilum. Mörkin geta verið tilgreind sem massi, rúmmál, styrkur eða aðrar breytur.

Umhverfismörk er leyfilegt hámarsgildi mengunar í tilteknum viðtaka s.s. andrúmslofti, byggt á grundvelli vísindalegrar þekkingar í því skyni að koma í veg fyrir eða draga úr skaðlegum áhrifum á heilsu manna og/eða umhverfið. Umhverfismörk geta verið sett til að vernda umhverfið í heild eða tiltekna þætti þess (s.s. heilsuverndarmörk og gróðurverndarmörk.) Dæmi: Mörk varðandi svifryk og brennisteinsvetni.

Losun díoxíns – eldri sorpbrennslur

Díoxínmæling	Díoxínmæling 2007 (ng/m3)	Metin árslosun 2008 miðað við viðmiðunarstaðla (g I-TEQ)
Vestmannaeyjar	8,4	0,338
Skutulsfjörður	2,1	0,087
Kirkjubæjarklaustur	9,5	0,020
Svínafell	-	0,020

Losun díoxíns - nýjar sorpbrennslur

Díoxínmæling	Díoxínmæling 2009 (ng/m3 )	Metin árslosun 2008 miðað við viðmiðunarstaðla (g I-TEQ)
Húsavík	0,37	0,121
Kalka - Helguvík	0,05	0,002
Sementsverksmiðjan - Akranesi (gjallofni)	0,044	0,006

Mat á heildarlosun díoxíns árið 2008

Fyrri ákvarðanir og viðbrögð

Umhverfisstofnun fundaði 4. janúar með sóttvarnarlækni, Matvælastofnun, Vinnueftirlitinu og Kristínu Ólafsdóttur líf- og eiturefnafræðingi frá HÍ vegna díoxínmælinga í mjólk í búi í nágrenni Sorpbrennslunar Funa á Ísafirði. Niðurstaða þess fundar var að fyrsta skref til að kanna umfang og áhrif díoxínmengunar væri að mæla díoxínmagn í búfjárafurðum og fóðri í námunda við sorpbrennsluna áður en gripið yrði til frekari aðgerða. Matvælastofnun vinnur að slíkum mælingum en vænta má niðurstaðna úr þeim í lok janúar.

Fram kom á fundinum að ekki hefur orðið vart einkenna af völdum díoxíns eða annarra eitrana meðal íbúa á Ísafirði. Engu að síður var það mat fundarins að mikilvægt væri að fá sem gleggstar upplýsingar um hugsanlega díoxínmengun á svæðinu með því að mæla efnið í afurðum dýra og fóðri áður en gripið yrði til frekari aðgerða.

Umhverfisstofnun fundaði með umhverfisráðuneytinu 4. janúar og lagði þar fram tillögu um að eldri sorpbrennslustöðvar fái tvö ár til þess að uppfylla skilyrði sem gilda fyrir nýjar sorpbrennslur. Verði farið að tillögu stofnunarinnar hefur það í för með sér að m.a.  verða sett losunarmörk fyrir díoxín og kröfur um auknar mælingar. Starfandi sorpbrennslum í Evrópusambandinu var veittur fimm ára aðlögunarfrestur við gildistöku tilskipunar um sorpbrennslum.

Umhverfisstofnun fundaði með rekstraraðilum eldri sorpbrennslna sem starfa í Vestmannaeyjum, á Kirkjubæjarklaustri og á Svínafelli þann 5. nóvember. Niðurstaða fundarins var að gerðar verða nýjar mælingar á losun díoxíns frá stöðvunum nú í janúar í Vestmannaeyjum og á Kirkjubæjarklaustri en á Svínafelli í maí þegar stöðin verður komin í fullan rekstur. Jafnframt verður unnin áætlun um frekari mælingar sem munu gefa betri mynd af losuninni. Mælingar þessar verða kynntar opinberlega þegar þær liggja fyrir. Á fundinum kom fram að í Vestmannaeyjum er stefnt að frekari flokkun á úrgangi sem vonast er til að dragi úr brennslu og minnki mengun. Til slíkra aðgerða hefur nú þegar verið gripið á Kirkjubæjarklaustri. Umhverfisráðuneytið kynnti áform sín um að óska eftir athugasemdum Sambands íslenskra sveitarfélaga, framangreindra soprbrennslna og sveitarfélaga viðkomandi sorpbrennslna um tillögu Umhverfisstofnunar um að þær uppfylli sömu skilyrði og nýjar sorpbrennslur innan tveggja ára. Eftir fundinn fékk Umhverfisstofnun upplýsingar um að Svínafell ætli einnig að gera mælingar við fyrsta tækifæri.

Umhverfisstofnun hefur unnið að því að undanförnu að auka upplýsingagjöf til almennings í samræmi við nýja upplýsingastefnu. M.a. verða allar eftirlitsskýrslur birtar opinberlega. Uppfærsla á vefsvæði stofnunarinnar stendur yfir og verður þar fleiri upplýsingum miðlað en áður og með aðgengilegri hætti fyrir almenning. Má þar nefna upplýsingar um hættuleg efni í vörum sem og mengun frá iðnaði. Jafnframt er stofnunin að innleiða gæðakerfi skv. ISO stöðlum bæði 14001 sem er umhverfisstaðall og 9001 sem stjórnunarstaðall. Stofnunin stefnir á vottun um mitt þetta ár.

Nánari upplýsingar um díoxín á Íslandi

• Aðgerðir vegna díoxíns
• Díoxín á Íslandi
• Fundur með sorpbrennslum
• Eldri sorpbrennslur