Innihaldsefni

Útfjólubláir geislar sólar (UV geislar) eru ósýnilegir mönnum. Ósonlagið í lofthjúp jarðar gleypir stóran hluta þessara geisla en hluti útfjólublárrar geislunar nær þó til jarðar. Útfjólubláum geislum er gjarnan skipt í A og B geisla eftir bylgjulengd (hér eftir kallaðir UVA og UVB, þ.e. Ultraviolet A og B). Útfjólubláir geislar hafa jákvæð áhrif á menn þar sem þeir ýta undir myndun D-vítamíns í líkamanum en neikvæð áhrif þeirra eru þó öllu fleiri. Nokkuð langt er síðan menn áttuðu sig á samspili UVB geisla og sólbruna, aukinnar hrukkumyndunar og jafnvel illkynja húðkrabbameins. Á síðari árum hafa rannsóknir í auknum mæli beinst að áhrifum UVA geisla. Þó að UVB-geislar teljist aðalorsakavaldur illkynja húðkrabbameins er ekki loku fyrir það skotið að UVA geislar eigi einnig þátt í myndun þess. Sannað þykir að UVA-geislar flýti öldrun húðarinnar en rannsóknir benda einnig til þess að í óhóflegu magni veiki bæði UVB og UVA geislar ónæmiskerfi líkamans.

Í sólarvarnarvörum eru efni sem hindra sólbruna af völdum útfjólublárra geisla, svokallaðar UV-síur. Tvenns konar UV-síur eru jafnan notaðar saman sem byggja á mismunandi gleypni UV-geislunar. Þetta eru annars vegar ólífræn efni á borð við títaníumoxíð og hins vegar ýmis önnur fituleysanleg efni sem þykja sum hver vafasöm bæði vegna þess hve illa þau brotna niður í umhverfinu og tilhneigingar til að safnast upp í líkamanum. Eitt af þeim er efnið 4-MBC (4-methyl benzylidene camphor) og er mælt með því að börn noti ekki sólarvörn með því efni. Aðeins þær UV-síur sem taldar eru upp í VI. viðauka reglugerðar (EB) nr. 1223/2009 mega vera í sólarvörn.

Sólvarnarvörur þurfa að uppfylla ákveðin skilyrði til að teljast sem fullnægjandi sólarvörn. Þær þurfa að veita vörn gegn UV geislum af mismunandi bylgjulengd (UV-A og UV-B geislar). Merkingar skulu miða að því að auðvelda val á viðeigandi sólarvörn og ekki má nota fullyrðingar um að vara veiti fullkomna vörn gegn geislum sólar. Fullyrðingar um verkun sólvarna og annarra snyrtivara skulu fylgja ákveðnum viðmiðunum m.a. um, trúverðugleika, heiðarleika og skal vera sannprófuð með rannsóknum. Reglugerð um þær viðmiðanir tók gildi hér á landi árið 2014.

Hvernig má varast neikvæð áhrif sólar

Við sólböð eða aðra útiveru í sól er nauðsynlegt að nota sólvarnarvörur. Mikilvægt er að velja vörn með háum SPF stuðli (Sun Protection Factor) sem ver húðina gegn bæði UVB og UVA geislum. Eitthvað er um villandi eða jafnvel rangar staðhæfingar um gagnsemi sólvarnarvara. Þær hafa til dæmis verið markaðssettar sem „sólblokkarar” sem sagðir eru fullkomin vörn gegn útfjólublárri geislun. Slík vörn er ekki til og því ekkert mark takandi á slíkum staðhæfingum. Þá hafa merkingar sem vísa til varnarmáttar sólvarnarvara gegn UVA geislum verið afar mismunandi og jafnvel misvísandi. Úr þessu hefur dregið vegna endurbóta, einfaldana og samræmingar á merkingum sólvarnarvara eftir átak á vegum framleiðanda þessara vara í Evrópu.

Til viðbótar: Meira um sólarvörn og útfjólubláa geislun í flipa um ítarefni

• Listi yfir UV-síur sem nota má í snyrtivörur (VI. viðauki)
• Listi yfirvalda í Danmörku ásamt athugasemdum um efnin

Mörg algeng litarefni eru skaðleg heilsu og því aðeins hægt að leyfa sum litarefni í snyrtivörum. Litgjafa sem nota má í snyrtivörur eru talin upp í IV. viðauka reglugerðar (EB) nr. 1223/2009.

Mörg algeng hárlitunarefni hafa ekki staðist áhættumat. Þau hafa ýmist verið bönnuð eða sett fram skilyrði um notkun þeirra, ásamt varnarorðum, vegna hættu á ofnæmi, öðrum neikvæðum áhrifum á heilsu eða vegna vafa á því að þau séu örugg heilsu manna. Dæmi um slíkt efni er hýdrokínón (hydroquinone) sem bannað er í hárlitum á almennum markaði og má eingöngu nota í 0,02% styrk (eftir blöndum) af fagfólki. Í III. viðauka reglugerðar (EB) nr. 1223/2009 er listi yfir efni sem skilyrði gilda um (sjá í dálki i um notkunarskilyrði og varnarorð). Ef ákveðin efni eru í hárlitum er þannig skylt að setja notkunarskilyrði og varnarorð á umbúðir eða á fylgiseðil. Hér er listi yfir helstu þessara efna sem notuð eru í hárliti. Í dálkinum lengst til hægri má sjá notkunarskilyrði og varnarorð sem gilda um hvert efni fyrir sig. Einnig er skylt að setja ákveðna viðvörunarmerkingu á umbúðir, eða á fylgiseðil, ef efni geta valdið ofnæmi.

Til viðbótar:

• Efni sem bannað er að nota í hárliti
• Efni sem leyfð eru í hárlitum með skilyrðum
• Markaðssetning hárlita - gátlisti

Rotvarnarefni í snyrtivörum eru mikilvæg til að hindra bakteríuvöxt og tryggja upprunaleg gæði snyrtivara eftir að umbúðir eru opnaðar í fyrsta sinn. Mörg leyfileg rotvarnarefni eru umdeild eins og paraben sem sýnt hefur verið frá á að geta raskað homónastarfsemi. Önnur efni geta valdið ofnæmi eins methylisothiazolinone og önnur eru skaðleg umhverfinu eins og triclosan. Leyfilegur hámarksstyrkur parabena í snyrtivörum er háður takmörkunum og var lækkaður árið 2014 eftir skoðun vísindanefndar Evrópusambandsins um neytendavörur sbr. breytingu á viðauka V með reglugerð (EB) um snyrtivörur nr. 1223/2009. Þetta á við um eftirtaldar fjórar gerðir parabena: ethylparaben, butylparaben, methylparaben og propylparaben. Fimm aðrar gerðir parabena voru bannaðar í snyrtivörum 30. október 2014 og frá og með 30. júlí 2015 má ekki selja snyrtivörur sem framleiddar voru fyrir þann tíma og innihalda eitt eða fleiri af þeim parabenum. Um er að ræða isopropylparaben, isobutylparaben, phenylparaben, benzylparaben og pentylparaben.

Ef neytandinn vill forðast snyrtivörur sem innihalda paraben þá eru vörur án parabena til á markaði. Snyrtivörur með umhverfismerkinu Svaninum innihalda ekki paraben og hægt er að nálgast þær m.a. í ýmsum apótekum og heilsubúðum.

Tannbleikingarefni sem notuð eru á snyrtistofum eða af almenningi má að hámarki innihalda 0,1% vetnisperoxíð samkvæmt viðauka III með reglugerð (EB) um snyrtivörur nr. 1223/2009. Tannbleikingarefni sem inniheldur allt að 6% vetnisperoxíð mega tannlæknar eingöngu nota svo að tryggt sé að notkun þess fari einungis fram hjá sérfræðingi.

Á undanförnum árum hefur ný tegund efna, nanóefni, verið að ryðja sér rúms. Um er að ræða efni, jafnvel þau sömu hafa verið notuð í ýmsar vörur um árabil, sem framleidd eru í örstærð (mæld í nanómetrum eða einum milljónasta úr millimetra). Efnin eru á föstu formi en samt ósýnileg. Með því að framleiða efni í svo lítilli stærð öðlast þau ákveðna eiginleika, vegna hins virka yfirborðs, sem gefur möguleika á ýmsum sérhæfðum lausnum og hönnun mun fíngerðari hluta en áður.

Nanótækni er ört vaxandi iðnaður og spannar orðið vítt svið s.s. yfirborðsmeðhöndlun, efnaiðnað, byggingaiðnað, líftækni, orkumiðlun og tölvutækni. Dæmi um vel þekkta notkun í dag er í rafeindatækni, skynjara (nemar), hvarfakútar í bílum, íþróttavörur og UV-síur í sólarvörnum.

Áhrif á heilsu manna og umhverfi

Afskaplega lítið er vitað um áhrif nanóefna á heilsu manna og umhverfi. Þó er vitað að svo litlar efnisagnir hafa aðra eiginleika en hefðbundnar efnisagnir ekki síst vegna þess að þær geta borist í gegnum lög og himnur sem föst efni í hefðbundinni stærð komast ekki í gegnum. Það getur átt við um húð/húðfrumur manna. Innöndun nanóefna getur sér í lagi reynst varasöm því örsmáar efnisagnirnar geta borist ofan í lungun.

Neytendur eiga ekki alltaf gott með að sjá hvort vara innihaldi nanóefni. Oft er gerð grein fyrir þeim með einhverjum hætti á umbúðum með forskeytinu nanó- framan við hin ýmsu orð.

Neytendur eru hvattir til að vega og meta við kaup á snyrtivörum sem innihalda nanóefni hvort þau séu rétti valkosturinn vegna þess hve áhrif þeirra hafa lítið verið rannsökuð. Sjaldnast er t.d. þörf fyrir vörur með sótthreinsandi virkni sem byggja á nanóefnum á borð við silfur. Eins er rétt að vara við notkun nanóefna í úðabrúsum og pumpum ef hætta er á að innihaldið berist inn í öndunarveg.

Tilkynna skal um nanóefni

Tilkynna skal um markaðssetningu snyrtivöru sem inniheldur nanóefni við skráningu snyrtivara í snyrtivörurvefgátt ESB (CPNP vefgáttina) sex mánuðum áður en varan fer á markað. Þetta þarf þó ekki að gera ef notkun efnanna er viðurkennd samkvæmt viðauka III með reglugerð (EB) um snyrtivörur nr. 1223/2009 eða sem viðurkennd hafa verið sem litarefni, rotvarnarefni eða efni til síunar útfjólublárra geisla samkvæmt viðauka IV, V og VI með reglugerðinni.

Í tilkynningu skal taka fram ýmis gögn um auðkenni nanóefnis (IUPAC heiti), stærð agna og eiginleikar, magn efnis í snyrtivörunni, eiturefnafræði, öryggi og notkun og váhrif þess.

Sérstakar viðvaranir eiga að vera á umbúðum snyrtivara sem innihalda tiltekin efni sem ástæða er til að vara við. Hættan er þá fólgin í því sem getur komið fyrir ef ekki er farið eftir notkunarleiðbeiningum. Slíkum viðvörunum fylgja oftast fyrirmæli um hvernig nota eigi vöru á öruggan hátt. Þessar merkingar eiga að vera á íslensku nema ef aðeins er um að ræða upptalningu innihaldsefna. Efnin sem þetta á við um eru talin upp í III. viðauka reglugerðar (EB) nr. 1223/2009 (talin upp efni sem leyfð eru með takmörkunum). Í B-hluta eru efni sem leyfð eru tímabundið. Nokkur dæmi um viðvaranir: * Viðvörun – flúor í tannkremi (0,1 – 0,15% flúoríð):

Börn 6 ára og yngri: Notið þann skammt af tannkremi sem samsvarar nöglinni á litlafingri barnsins til að lágmarka gleypingu.

Önnur inntaka flúors skal vera í samráði við tannlækni eða lækni.

* Viðvörun – vetnisperoxíð í m.a. snyrtivörum fyrir húð og neglur:

Inniheldur vetnisperoxíð. Varist snertingu við augu. Berist efnið í augu, skolið þá strax vandlega.

*Viðvörun – formaldehýð í naglaherði:

Verjið naglabönd með feiti eða olíu.