Losun á þrávirkum lífrænum efnum hefur dregist saman á Íslandi. Þetta kemur fram í nýrri Landsskýrslu um losun loftmengunarefna á Íslandi fyrir tímabilið 1990-2021. Muninn má að mestu skýra með fækkun sorpbrennslustöðva og hertari reglum um sorpbrennslu.

Ástæða mikils samdráttar á losun þrávirkra lífrænna efna er að mestu minnkun á opnum bruna á úrgangi frá 1990-2004 þar sem miklar breytingar hafa orðið á meðhöndlun úrgangs undanfarna áratugi. Má þar nefna:

• Opinn bruni á úrgangi sem var algengur utan höfuðborgarsvæðisins hefur dregist saman. Nú á opinn bruni á úrgangi sér varla stað. Síðustu brennslunni með opnum bruna var lokað árið 2010.
• Bruni á sorpi til húshitunar viðgekkst á árunum 1994-2012 með tilheyrandi losun. Vegna hertra reglna um leyfilega losun hefur öllum smærri brennslustöðvum nú öllum verið lokað. Nú er einungis ein stærri sorpeyðingarstöð starfrækt.
• Losun frá áramótabrennum hefur farið minnkandi síðan 1990 þar sem færri brennur eiga sér stað og eftirlitið með þeim er betra. Leiðbeiningar um brennur frá árinu 2000 fela í sér takmörk á stærð, brennslutíma og efnisnotkun.
• Heildarmagn úrgangs sem er brenndur innanlands hefur minnkað.
• Frá 2004 hefur Kalka sorpeyðingarstöð séð um alla brennslu á sóttnæmum úrgangi, iðnaðarúrgangi og spilliefnum. Í starfsleyfi Kölku er gerð krafa um notkun bestu fáanlegu tækni við mengunarvarnir.

Losun þrávirkra lífrænna efna

Díoxín/fúran (PCDD/PCDF): Losun á díoxíni/fúrani á Íslandi hefur dregist saman um 93% frá árinu 1990. Mesta losunin í dag er vegna bruna spilliefna og iðnaðarúrgangs.

Fjölhringja, arómatísk vetniskolefni (PAH4): Losun hefur dregist saman um 90% frá 1990. Talsverð losun átti sér stað vegna sementsframleiðslu fram til ársins 2012. Mesta losunin í dag er frá stóriðju og vegasamgöngum.

Fjölklóruð bífenýl (PCB): Losun PCB hefur dregist saman um 95% frá 1990. Talsverð losun átti sér stað vegna sementsframleiðslu fram til ársins 2012. Mesta losunin í dag er vegna bruna á sóttnæmum sjúkrahússúrgangi.

Hvað eru þrávirk lífræn efni?

Þrávirk lífræn efni (e. Persistent organic pollutants, POPs) eru efnasambönd  sem brotna hægt eða aldrei niður í náttúrunni og lífverum. Efnin geta dreifst þúsundir kílómetra á landi, í andrúmslofti og vatni. Sýnt hefur verið fram á alvarlegar afleiðingar á heilsu manna, þ.m.t. krabbamein, fæðingargalla, truflun á frjósemi og ónæmiskerfinu, skemmdir á mið- og útlæga taugakerfinu og aukið næmi fyrir sjúkdómum. 

Losunarbókhald Íslands

Losunarbókhald Umhverfisstofnunar heldur utan um losun loftmengunarefna á Íslandi af mannavöldum. Loftmengunarefni hafa skaðleg áhrif á heilsu fólks og geta haft áhrif á vistkerfi og lífríki. Þau hafa einnig áhrif á hnattræna hlýnun, sem forefni gróðurhúsalofttegunda eða með öðrum hætti. Sérstaklega er haldið utan um fjórar tegundir af þrávirkum lífrænum efnum í losunarbókhaldi Íslands: Díoxín, PAH4, HCB og PCB.

Skuldbindingar Íslands

Ísland hefur skuldbundið sig til að draga úr losun þrávirkra lífrænna efna í gegnum Árósar-bókunina um þrávirk lífræn efni og einnig óbeint með fullgildingu Stokkhólmssamningsins. Ísland hefur staðið við sínar skuldbindingar um samdrátt í losun þrávikra lífrænna efna.

Ítarlegri upplýsingar um losun loftmengunarefna má finna í skýrslum Umhverfisstofnunar og í þessari frétt  um þrávirk lífræn efni.