Hvað eru F-gös?

Flúoraðar gróðurhúsalofttegundir, jafnan kallaðar F-gös, eru manngerðar gastegundir sem framleiddar eru til notkunar í margvíslegum iðnaði og vörum. F-gösin eru mörg hver öflugar gróðurhúsalofttegundir og í ljósi þess hafa verið settar reglugerðir til að draga úr áhrifum á hlýnun jarðar vegna losunar þessara efna út í andrúmsloftið. Hér á landi er það reglugerð nr. 1066/2019 sem tekur á þessum málaflokki.

F-gös hafa verið framleidd til notkunar í ýmsum vörum og iðnaði t.a.m. í kæli- og frystikerfum, loftræstingum, varmadælum, slökkvikerfum, háspennurofum, frauðplasti, leysiefnum og í úðabrúsa. Töluvert hefur verið um það að F-gösin hafi verið notuð sem staðgönguefni fyrir svokölluð ósoneyðandi efni en það eru efni sem valda rýrnun ósonlagsins í heiðhvolfinu.

Merking hugtaka

Hnatthlýnunarmáttur og koldíoxíðjafngildi eru hugtök sem koma mikið við sögu í umræðum og regluverki varðandi F-gös og því gott að vita hvað átt er við með þeim:

• 
  Hnatthlýnunarmáttur: Geta gróðurhúsalofttegundar til að valda loftslagshlýnun samanborið við mátt koldíoxíðs, reiknað sem hlýnunarmáttur tiltekins massa af gróður­húsa­lofttegund í 100 ár sem hlutfall af hlýnunarmætti sama massa af koldíoxíði.
• 
  Koldíoxíðjafngildi: Magn gróðurhúsalofttegunda, gefið upp sem margfeldið af massa gróður­húsalofttegundanna og hnatthlýnunarmáttar þeirra. Mælieining koldíoxíðjafngildis er háð mæli­einingu massa gróðurhúsalofttegundanna sem notuð er við útreikninginn.
  Athugið að koldíoxíðjafngildi eru stundum kölluð öðrum nöfnum s.s. koldíoxíðígildi eða jafngildiseiningar koldíoxíðs en öll nöfnin vísa til sama hugtaks.

Flokkar F-gasa, notkun og eiginleikar

Þau efni sem lúta ströngustu reglunum eru talin upp í I. viðauka við reglugerð (ESB) nr. 517/2014. Efnunum má skipta niður í flokka eftir efnafræðilegri gerð þeirra eins og útlistað er hér að neðan.

• Vetnisflúorkolefni (HFC) (e. hydrofluorocarbons)

  
  Efnasambönd sem innihalda auk flúors aðeins kolefni og vetni. Vetnisflúorkolefni eru í útbreiddri notkun sem kælimiðlar. Efnin eru einnig notuð sem þanefni (e. blowing agents) fyrir frauð, sem leysar og sem slökkvimiðlar.

• Perflúorkolefni (PFC) (e. perfluorocarbons)

  
  Efnasambönd sem innihalda aðeins kolefni og flúor. Þessi efni eru meðal annars notuð í raftækjaframleiðslu og í snyrtivöru- og lyfjaiðnaði.

• Brennisteinshexaflúoríð (SF₆) (e. sulfur hexafluoride)

  
  Efnasamband brennisteins og flúors sem einkum er notað sem einangrunarefni í háspennurofum.

F-gös hafa mörg hver mjög háan hnatthlýnunarmátt eða allt að 23.000 sinnum meiri en CO₂. Hár hnatthlýnunarmáttur þeirra orsakast bæði af eiginleikum þeirra til að gleypa innrauða geislun frá jörðu og löngum líftíma þeirra í andrúmslofti.

Efnisinnihald þessarar síðu var síðast uppfært 21. október 2024.